Zou je liever je detentie uitzitten tussen de vier lege, koude muren van de cel of tussen de welbekende muren, de warmte en het vertrouwelijk gevoel van thuis?
Het is zeker niet ondenkbaar dat de rest van een gevangenisstraf in de toekomst thuis doorgebracht kan worden. Deze mogelijkheid is mede dankzij een motie van de Tweede Kamer voor mogelijke alternatieven met betrekking tot het uitzitten van een detentie, waarin een enkelband op de lijst stond. Salma was benieuwd naar dit alternatief en neemt je mee in de mogelijkheden!
Waarom wordt er eigenlijk gezocht naar een alternatief voor het uitzitten van een straf? Uit een onderzoek blijkt dat het aantal enkelband-aansluitingen in 2012 en 2013 rond de 1000 lag, maar in 2015 gestegen is naar 2221 aansluitingen. In Nederland wordt de enkelband veelvuldig toegepast binnen het kader van penitentiaire programma's, detentieverloven en eveneens frequent bij de schorsing van voorlopige hechtenis. Maar deskundigen van de Universiteit van Maastricht en Stichting Restorative Justice Nederland pleiten ervoor dat celstraffen van minder dan zes maanden moeten worden uitgezet met een enkelband.
Wat is een enkelband?
Voorafgaand zal ik beknopt toelichten wat een enkelband inhoudt. Het doel van een enkelband, ook wel elektronische monitoring genoemd, is toezicht houden op de veroordeelde of verdachte. Afhankelijk van de handhaving kan een bepaald type enkelband worden gekozen. De zogenaamde ‘gps-enkelband’ is voor situaties waarin de veroordeelde of verdachte een locatieverbod opgelegd heeft gekregen, waardoor permanent zijn locatie kan worden gemonitord. Wanneer de verdachte of veroordeelde een bepaald gebied betreedt, krijgen de toezichthoudende instanties hiervan een melding. In gevallen waar een locatiegebod is opgelegd, draagt de verdachte of veroordeelde een zogenaamde 'RFID-enkelband'. Deze enkelband maakt gebruik van radiogolven en zendt voortdurend een signaal naar een modem. Dit signaal verdwijnt zodra de drager van de enkelband zich buiten het overeengekomen gebied begeeft. Elektronische monitoring vertegenwoordigt enerzijds een vorm van vrijheid voor de gedetineerde, maar anderzijds impliceert het ook beperkingen in vrijheid. De persoon moet zich binnen een vastgestelde straal begeven, met voortdurende monitoring van zijn locatie, wat als weinig comfortabel ervaren kan worden. Nu rijst de vraag op of deze alternatieve benadering een verbeterde optie vormt ter vervanging van een gevangenisstraf.
Effectiviteit van een enkelband
De vervanging van een gevangenisstraf door het gebruik van een enkelband roept de vraag op naar de effectiviteit van deze maatregel en of het inderdaad het meest geschikte optie is in vergelijking met een celstraf. “Voor mij was het een groot verschil. Ik had een groot deel van mijn vrijheid weer terug en kon met dierbaren zijn.”. Dit waren de woorden van een ex-gedetineerde die het laatste halfjaar van zijn straf met een enkelband mocht uitzitten. Natuurlijk brengt het risico van het doorknippen van een enkelband enige bezorgdheid met zich mee. Personen met een enkelband moeten zich voortdurend bewust zijn van hun locatie, aangezien zij binnen een beperkt bereik dienen te blijven. Bovendien kan het besef dat zij 24 uur per dag worden gemonitord, een psychologisch effect hebben op de gedetineerde. Men kiest voor een enkelband om het licht buiten te zien, dat een teken geeft van vrijheid. Maar aan de andere kant, als men continu wordt gemonitord, geeft dit dan een gevoel van vrijheid?
Hoewel het aangenaam is voor gedetineerden om tijd door te brengen met hun dierbaren, rijst de vraag of een enkelband een geschikte oplossing is voor iedereen. Voor lichte misdrijven, zoals vermogensdelicten die veelvuldig voorkomen in Nederland, kan een enkelband een overweging zijn. Denk hierbij aan diefstal, winkeldiefstal of inbraak. Aan de andere kant kunnen drugsmisdrijven complexer van aard zijn, met zaken zoals drugshandel, het runnen van een hennepkwekerij of drugsbezit. Deze zaken zijn niet geschikt voor elektronische monitoring. Deze handelingen kunnen zich voortzetten ongeacht de aanwezigheid van elektronische monitoring.
Bij zware misdrijven waarop een gevangenisstraf van meer dan zes jaar staat, is het toepassen van een enkelband niet te overwegen. Een voorbeeld is artikel 302 van het Wetboek van Strafrecht. Iemand die opzettelijk zwaar letsel toebrengt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren. Er bestaat altijd een mogelijkheid dat een enkelband makkelijk afgeknipt kan worden. Voor iemand die veroordeeld is tot mishandeling, is een enkelband niet effectief, want hij kan zijn handelingen voortzetten met een enkelband. De effectiviteit ligt aan de zwaarte van het misdrijf dat is gepleegd. Het is evident dat in de samenleving weinig mensen behoefte hebben aan een veroordeelde moordenaar als buurman die vrij rondloopt binnen een beperkt bereik. De enkelband heeft daarvoor geen toegevoegde waarde om het gevoel van veiligheid te waarborgen. In Nederland is elektronisch toezicht als vervanging voor korte gevangenisstraffen nooit volledig geaccepteerd. Het wordt eerder beschouwd als een aanvullend middel om bepaalde sancties te controleren, met als doel de doeltreffendheid van locatiegeboden te vergroten.
Enkelband als alternatief?
In praktijk komt het voor dat elektronische monitoring wordt gebruikt om een vrijheidsbenemende maatregel om te zetten naar een vrijheidsbeperkende maatregel. Een voorbeeld hiervan is het schorsen van voorlopige hechtenis, terwijl tegelijkertijd toezicht op de verdachte wordt gehouden via een enkelband. Een enkelband kan dienen ter ondersteuning van een locatiegebod of -verbod of als een middel tijdens het re-integratieproces. De vraag of het als vervanging van een gevangenisstraf kan dienen, is echter een punt van overweging. Een enkelband kan kostenefficiënt zijn en kan een oplossing bieden voor overvolle gevangenissen. Waar minder ernstige delicten mogelijk met een enkelband kunnen worden afgedaan, rijzen er ook vragen omtrent de effectiviteit. Het blijft onduidelijk voor welke misdrijven deze aanpak geschikt is en in hoeverre effectief toezicht kan worden gehouden. Daarnaast dient de maatschappelijke context in acht te worden genomen; hoe veilig zullen mensen zich voelen wanneer een verdachte met een enkelband rondloopt die op elk moment kan worden verwijderd?
Naar mijn mening is het inzetten van een enkelband ter vervanging van een celstraf niet geheel toepasselijk. Het moet geen gehele vervanging van detentie zijn, maar kan wel ingezet worden ter ondersteuning. Aan de andere kant kan deze verandering de rechtszekerheid aantasten, omdat voor sommige delicten wel een enkelband ingezet kan worden en voor andere delicten niet. Hoe moeten we hier naar kijken? Een deel van de straf uitzitten met een enkelband kan een goede manier zijn voor de re-integratie van een gedetineerde. Hij moet zijn leven na zijn straf opnieuw opbouwen, zoals weer opnieuw werk zoeken of zelfs een nieuw huis. Een enkelband geeft alvast de mogelijkheid om een begin te maken voor de opbouwing van de toekomst.
Hoe kijken jullie naar dit alternatief voor het uitzitten van een straf?
