Voor de jeugd van tegenwoordig die de fout ingaat, is binnen de wetgeving een traject uitgestippeld om ze weer op het rechte pad te krijgen. Kirsten Buursema ziet echter dat dit huidige systeem weinig rendement levert en stelt je voor aan een nieuwe manier om veroordeelde jongeren weer terug op het rechte pad te krijgen.
Tijdens je rechtenstudie heb je het waarschijnlijk vaak genoeg gehoord: het recht is overal om je heen. Het keert altijd terug in het nieuws, maar één aspect van het nieuws blijft me steeds vaker verbazen: de leeftijden van sommige daders. Deze lijken steeds lager te worden, ongeacht de misdaad. Wie verder in deze trend duikt, ziet dat de jeugdcriminaliteit de afgelopen tien jaar met ruim de helft is afgenomen.[1] Tegenover dit ogenschijnlijk rooskleurige gegeven staat echter wel een toename van ernstige jeugdcriminaliteit.[2] Onder deze ernstige jeugdcriminaliteit vallen moord, doodslag, zware mishandeling en vermogens-misdrijven met geweld.[3] Daarnaast blijken jongeren die eerder met justitie te maken hebben gehad, een grote kans hebben om weer met justitie in aanraking te komen. Wat zijn de mogelijkheden om deze jongeren uit de criminaliteit te houden en in de toekomst te begeleiden?
Het huidige systeem biedt weinig rendement
Veel misdrijven die door minderjarigen zijn gepleegd worden door politie en justitie buiten het strafrecht afgehandeld.[4] Het jeugdstrafrecht is gebaseerd op het principe dat jongeren leren van hun fouten.[5] Als jongeren van twaalf jaar of ouder worden verdacht van een strafbaar feit, wordt ook de Raad voor de Kinderbescherming (hierna: RvdK) ingeschakeld. De RvdK doet bij zwaardere verdenkingen onderzoek naar de jongere en zijn of haar persoonlijke omstandigheden. Vervolgens geeft de RvdK advies over de straf of benodigde hulp die het beste past bij de jongere in kwestie.[6] In januari signaleerde de RvdK dat zeker de helft van de gestrafte jongeren de door rechters opgelegde hulp niet of veel te laat krijgen.[7] En dat terwijl juist snelle en passende hulp kan bijdragen aan een beter perspectief voor jongeren met gedragsproblemen.[8] Volgens Madelon Ultee, werkzaam als strafrechtadviseur bij de RvdK, vergroot dit de kans dat jongeren opnieuw het criminele pad kiezen.[9] Een positieve verandering is dat de RvdK een daling constateert in het aantal jongeren dat wordt verdacht van een strafbaar feit. Echter, er is wel een toename in het aantal onderzoeken waarbij een vorm van geweld aan de orde is. Herke Elbers, algemeen directeur van de RvdK, vertelt dat het vaak jongeren zijn die het thuis moeilijk hebben en andere problemen hebben. Van de ruim tienduizend strafonderzoeken in 2020 heeft bijna zestig procent van de jongeren meer dan één strafonderzoek gehad: de mate van criminaliteit onder deze jongeren neemt dus toe.[10] Als jongeren daadwerkelijk voor een (ernstig) misdrijf worden veroordeeld, kunnen zij vervolgens in een justitiële jeugdinrichting worden geplaatst. Minder zware sancties zijn bijvoorbeeld de (voorwaardelijke) jeugddetentie of de Gedragsbeïnvloedende maatregel, een op maat gemaakt heropvoedingstraject. Dit zijn aanzienlijke straffen voor jongeren waarin het systeem lijkt te voorzien, maar hebben zij ook het desgewenste effect om jongeren te behoeden voor een terugval op het criminele pad? Het antwoord: nee. Uit onderzoek van het WOCD blijkt namelijk dat de recidive van jeugdige justitiabelen hoog is.[11] Ongeveer een derde van de jeugdige daders dat vrijkomt uit een justitiële jeugdinrichting, pleegt binnen twee jaar opnieuw een delict waarvoor hij veroordeeld wordt. Zeker als een jongere meer dan twee keer is veroordeeld, is de stap kleiner om nog eens een delict te plegen.[12] Het jeugdstrafrechtelijke systeem lijkt te voorzien in middelen om jongeren aan de hand te nemen, maar biedt weinig rendement: een groot aantal jonge daders recidiveert. Is er geen alternatief ? Een nieuw perspectief Recent keek ik een documentaire over een bijzondere behandeling van jongeren met gedragsproblemen In Rotjochies volgt regisseur Maasja Ooms een aantal pubers met ernstige gedragsproblemen. Waar dergelijke jongeren in Nederland gestraft of begeleid worden, krijgen de ‘rotjochies’ op het Franse platteland een tweede kans om te worden wie ze kunnen zijn. Tijdens deze unieke vorm van hulpverlening worden de tieners begeleid door Petra Knol. Petra is gezinsbegeleider, en volgens haar laat de documentaire zien dat kinderen met gedragsproblemen nooit alleen maar kinderen met gedragsproblemen zijn. Er zit altijd een geschiedenis van pijn, onrecht en onmacht onder het probleemgedrag.[13] Niet alleen de andere setting biedt de jongeren een nieuw perspectief. Zo leert Petra de ouders hoe zij met hun kinderen in gesprek kunnen gaan. Hierdoor krijgen ouders de regie terug, en krijgt het kind de ruimte om zelfstandiger te worden en aan te geven wat hij of zij nodig heeft.[14] Op de korte termijn probeert zij hiermee te voorkomen dat de jongeren uit huis worden geplaatst. Het doel van de behandeling op de lange termijn is om de band tussen de ouders en hun kind te versterken. Ook Maasja Ooms denkt dat de problemen zich niet in de jongeren bevinden, maar in het systeem dat rondom hen hangt. Vaak worden jongeren als het probleem gezien, terwijl het veel belangrijker is om naar het hele gezin en de dynamiek te kijken.[15]
On y va Daarin schuilt de boodschap: om jongeren uit de criminaliteit te houden, is het niet alleen belangrijk dat er snel wordt gekeken naar een passende oplossing. Er moet ook rekening worden gehouden met de sociale context van het kind. Op deze manier staat de jongere centraal. Initiatieven als het werk van Petra in Frankrijk en Nederland kunnen hier logischerwijs erg aan bijdragen. Bij Petra en haar collega’s kunnen jongeren afkoelen, reflecteren en tot rust komen, zonder beïnvloed te worden door de buitenwacht. Zorgverleners kunnen zo de jongeren helpen met de zoektocht naar het verdriet en woede die schuilgaan achter de verharde buitenkant. Het is tijd om meer te gaan kijken naar de problemen die jongeren ervaren, in plaats van naar de problemen die zij veroorzaken. Geef de 'rotjochies' nieuwe kansen, desnoods op het Franse platteland.