Wie op social media reacties bekijkt onder strafuitspraken, ziet dat er niet al te veel vertrouwen is in de - vaak ‘te lage’ - strafopleggingen. Waar komt deze roep om zwaardere straffen vandaan? Quirine Lit bepleit dat er sprake is van een punitiviteitskloof, en roept op deze te dichten.
‘Maar 2,5 jaar gevangenisstraf?! De ouders hebben levenslang’ en ‘Zeven jaar voor moord, het Nederlandse rechtssysteem is een grap’ zijn enkele van de vele reacties die onder nieuwsberichten te vinden zijn. Ruim 75% van de Nederlandse bevolking vindt dat rechters te lage straffen opleggen. Tussen burgers en rechters bestaat een zogenoemde punitiviteitskloof: rechters en burgers hebben een verschillende mening over de behoefte aan zwaar straffen. Zo’n kloof is zorgelijk, want het kan zorgen voor onvrede over het functioneren van het rechtssysteem. Het gevolg daarvan kan zijn dat het accepteren van rechterlijke beslissingen en naleving van wetten minder strikt kunnen worden genomen. Waar komt deze punitiviteitskloof vandaan en is het terecht dat burgers zwaardere straffen willen?
Strafoplegging
Het Nederlandse strafrecht kent verschillende sancties die worden opgelegd. In ieder strafbaar feit dat te vinden is in het Wetboek van Strafrecht, staat een maximale straf gekwalificeerd. De rechter heeft echter wel een grote vrijheid bij het bepalen van de (hoogte van de) straf. Vanuit de maatschappij bestaat vooral een roep om vergelding en resocialisatie toe te passen als doel van straffen. Vergelding ziet op het bestraffen van iemand die een strafbaar feit heeft gepleegd, terwijl resocialisatie ziet op het terugbrengen naar de dader op het juiste pad en terug in de samenleving. Rechters moeten alle belangen en omstandigheden afwegen. Dat zorgt ervoor dat het opleggen van een straf een gecompliceerde taak is voor de rechter van tegenwoordig.
Informatie-effect en media
Een oorzaak van de punitiviteitskloof is onder andere het informatie-effect. De oordelende burger heeft vaak niet genoeg kennis over een concrete zaak wanneer hij oordeelt dat zwaarder gestraft moet worden. Aansluitend op het informatie-effect speelt ook opleidingsniveau een rol bij het ontstaan van de punitiviteitskloof. Uit een onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (2007) blijkt dat hoger opgeleiden minder snel hoge straffen ‘eisen’ van de rechter dan lager opgeleiden. Ook blijkt dat de mate van kennis over het rechtssysteem van belang is. Wanneer deze kennis ontbreekt zullen burgers sneller negatief oordelen over de zwaarte van een straf. Ook is het recht niet altijd even toegankelijk voor burgers. Zittingen zijn openbaar, waardoor iedereen deze mag bijwonen. Toch maken burgers hier weinig gebruik van, waardoor zij ook minder betrokken zijn bij het recht. Een mogelijke oorzaak van de lege rechtszalen is hoogstwaarschijnlijk de juridische taal, die als te moeilijk wordt ervaren, doordat veel burgers niet bekend zijn met alle juridische termen. Ook kan het zo zijn dat naar een rechtszaak gaan nog een te hoge drempel vormt voor burgers. Het gevolg hiervan is dat burgers minder betrokken en bekend zijn binnen het strafproces, wat ervoor zorgt dat zij ook minder informatie hebben.
Daarnaast heeft de media een grote invloed op hoe burgers denken over de punitiviteit. Het probleem wat dan optreedt is echter dat burgers slechts onvolledige of zelfs foutieve informatie te zien krijgen. Zo legt de media al snel de verhalen van slachtoffers onder het vergrootglas, terwijl de eis van de officier van justitie vaak op de achtergrond blijft. Indien burgers beschikken over volledige informatie van alle partijen, is de kans groot dat de strafverwachting van de burger anders is.
Ontevreden burgers
Vanuit de samenleving hoort men al langer dat de straffen in Nederland te laag zijn. Als gevolg daarvan is de maximale duur van een tijdelijke gevangenisstraf in 2006 van twintig jaar veranderd naar dertig jaar. Toch bleef er onvrede bestaan onder de burgers. Zoals al eerder vermeld heeft de mening van de Nederlandse burger vaak te maken met het feit dat zij te onkundig zijn over de zaak in kwestie. Als rechters luisteren naar de ontevreden burgers, brengt dat twee gevolgen met zich mee: zwaardere straffen en een lage rehabilitatie. Op het eerste gezicht lijkt zwaarder straffen een goede oplossing: criminelen zitten immers vast en kunnen zo (tijdelijk) geen misdrijven meer plegen. Toch is deze kortetermijnoplossing niet wenselijk. Hoe langer gedetineerden vast zitten, hoe minder betrokken ze raken met de maatschappij. Als gevolg daarvan is het voor ex-gedetineerden moeilijker om weer terug te keren in de maatschappij en is de kans op herhaling groter.
# Dichtdepunitiviteitskloof
Al met al willen burgers dat de rechter zwaarder straft, zonder genoeg informatie te hebben over de concrete zaak. Het is vaak de onwetendheid die ervoor zorgt dat zulke onterechte uitspraken zomaar worden gedaan. Het is voor het goed functioneren van het rechtssysteem van belang dat de punitiviteitskloof aangepakt wordt. Indien de rechters luisteren naar de roep uit de samenleving, zal dat ervoor zorgen dat gedetineerden minder snel terugkomen op het juiste pad nadat zij detentie hebben uitgezeten. Hoe dit aangepakt moet worden is een interessante vraag. De vraag stellen is hem beantwoorden: zo kan er gedacht worden aan een nieuwe rol voor de media, die een completer plaatje moeten schetsen over de betreffende strafzaak. Ook zou meer gepromoot kunnen worden om naar rechtszaken te gaan, zodat burgers bekend raken met het strafproces. Op deze manieren kan de punitiviteitskloof mogelijk aangepakt worden en lezen we hopelijk in de toekomst wél positieve reacties over rechterlijke uitspraken op sociale media.